TEKST PARTNERSKI

Dlaczego teorie spiskowe są tak popularne? Przedstawione w nich wersje wydarzeń diametralnie różnią się od oficjalnych wyjaśnień, co dla wielu osób jest niezwykle interesujące. Zafascynowani odbiorcy, którzy w nie wierzą, mają poczucie, że posiadają cenną i wyjątkową wiedzę, która zatajana jest przed opinią publiczną.

Teorie spiskowe towarzyszą nam od wieków. Już w średniowieczu ludzie palili na stosie czarownice przekonani o ich tajnych paktach z diabłem. Na przestrzeni stuleci wielką popularność zyskały niezliczone opowieści o niejawnych organizacjach rządzących światem lub o ukrywaniu ważnych wydarzeń np. lądowania UFO. Jedna z ciekawszych tego typu teorii, która ciągle ma swoich wyznawców, mówi o przybyłych z obcej planety jaszczurach, które potrafią przybierać ludzką postać i wcielają się w znanych ludzi, polityków i celebrytów.

Wraz z pojawieniem się internetu oraz mediów społecznościowych teorie spiskowe jeszcze bardziej zyskały na popularności. Internet ułatwia szybkie rozprzestrzenianie się dezinformacji i dotarcie do szerokiej publiczności, a anonimowość sprzyja tworzeniu i szerzeniu nowych teorii spiskowych. Nie dziwi więc fakt, że dzisiaj w internecie aż się od nich roi. Obecnie niezwykle popularne są na przykład teorie dotyczące celowego emitowania szkodliwego promieniowania lub rozpylania chemikaliów, które mają służyć kontroli ludzkich umysłów.

Sytuacje kryzysowe, takie jak pandemia Covid-19 czy wojna w Ukrainie, to czas prawdziwej eksplozji ogromnej liczby teorii spiskowych. Jedna z najpopularniejszych mówiła o umieszczonych w szczepionkach czipach, które wykorzystuje się do kontroli osób zaszczepionych. Wojna w Ukrainie także przyczyniła się do wykreowania wielu teorii spiskowych, które niestety często służą podsycaniu niechęci do uchodźców.

Mimo że wiele osób traktuje je w kategorii żartu, teorie spiskowe mogą wyrządzić spore szkody. Prowadzą do rozprzestrzeniania się dezinformacji oraz podsycania podziałów i niepokojów społecznych.

Jak rozpoznać, czy dana informacja oparta została na teorii spiskowej? Można skorzystać ze „ściągawki” opublikowanej przez Komisję Europejską – wymienia ona sześć wspólnych elementów wszystkich teorii spiskowych. Są to:

  • istnienie tajnego spisku,
  • grupa spiskowców
  • „dowody” na poparcie teorii,
  • podział świata na dobrych i złych,
  • szukanie „kozłów ofiarnych”,
  • nic nie dzieje się bez przyczyny i nie ma przypadków; nic nie jest takie, na jakie wygląda i wszystko jest ze sobą powiązane.

Jak w przypadku każdego rodzaju dezinformacji, również w obronie przed teoriami spiskowymi kluczowe jest krytyczne myślenie i weryfikacja źródeł. Czasami wystarczy sam zdrowy rozsądek, żeby rozpoznać kłamstwo, ale jeśli mamy wątpliwości, powinniśmy sprawdzać, kim jest autor przekazu oraz czy inne wiarygodne źródła podają tę samą wiadomość i w jaki sposób ją przedstawiają. Dobrze jest także przeanalizować ton i styl wypowiedzi (czy jest zrównoważony i obiektywny, a może sensacyjny i jednowymiarowy). W ten sposób zminimalizujemy ryzyko, że ktoś nas oszuka oraz sprawdzimy, czy nie mamy do czynienia z teorią spiskową, której nie powinniśmy dalej rozpowszechniać.

Więcej o tym, jak rozpoznać dezinformację, przeczytacie w naszym artykule To ci się przyda: złote zasady weryfikacji.